خاموش كننده ها

كليه آتش سوزي ها ( به استثناي انفجارات ) در مراحل اوليه كوچك و محدود ميباشند و با گذشت زمان گسترش پيدا كرده و با آتش سوزيهای مهيب و صدمات وبه زيانهاي شديد مالي و جاني منتهي ميگردند

كانونهاي بروز آتش سوزي در همه جا هست و محل و زمان مشخص براي بروز اينگونه آتش سوزيها وجود ندارد آتش سوزي ممكن است در طبقه سي ام يك ساختمان يا زير زمين يك فروشگاه ، در كابين يك هواپيماي مسافربري يا موتور خانه يك كشتي اقيانوس پيما ، در يك معدن ذغال سنگ يا قلب يك جنگل وسيع ، در دهانه يك چاه نفت يا در برج تفكيك يك پالايشگاه  ، در يك ساختمان عمومي و يا پانسيون كودكان و غيره به وقوع بپيوندد .

در كليه اين مكانها نمي توان يك آتش نشان حرفه اي و دستگاههاي موتوريزه و يا سيستم هاي گران قيمت اطفاء حريق قرار داد و آتش سوزي ها در مراحل اوليه به اين گونه دفاع و مبارزه احتياج ندارد پس لزوم وسائل دستي آتش نشاني محتوي مواد خاموش كننده مختلف براي نصب و آماده بودن در محلهاي احتمال بروز حريق امري اجتناب ناپذير است .

امروزه صدها كارخانه سازنده در دنيا با نامهاي مختلف و استانداردهاي متفاوت اقدام به ساختن اين وسائل كرده وهر چند گاه نوعي جديدتر با قدرت بيشتر به بازار عرضه ميكنند .

     لذا شايسته و بجاست كه اطلاعات فني و نسبتاً دقيقي از انواع كپسولهاي دستي مواد شيميايي مصرفي مكانيزم كار كردن در اختيار علاقمندان قرار داده شود ، لازم به توضيح است كه اينگونه وسائل آتش نشاني هنگامي ميتواند مفيد باشد و جوابگوي احتياجات باشند كه از نظر تعداد ، اندازه نوع مواد شيميايي و محل نصب ، نظر يك متخصص كسب و نسبت به آمادگي آنها براي مواقع اضطراري اطمينان حاصل شده باشد .

     دستگاهها و وسائل دستي اطفاء حريق در انواع مختلف و اندازه هاي متفاوت به منظور مبارزه با آتش سوزي های مختلف در مراحل اوليه طراحي و ساخته شده اند دقت كافي بعمل امده كه از نظر حجم و وزن در حداقل ممكنه بوده ، يا به آساني قابل حمل و با سرعت براي مبارزه با آتش سوزي ها قابل استفاده باشد به منظور مبارزه با آتش سوزي های بزرگ تعدادي از اين كپسولهاي شيميايي در اندازه هاي بزرگتر يافت ميشوند كه بمنظور سهولت حمل و نقل روي شاسي هاي مجهز به چرخ نصب شده اند كه به آساني ميتوان آنها را از محلي به محل ديگر جا به جا كرد يا اينكه اين دستگاههارا بايك وسيله نقليه يدك كرده و به محل منتقل نمود اينگونه دستگاهها معمولاً داراي شيلنگهاي طويل و كافي بوده كه لزومي براي انتقال دستگاه به نزديك حريق پيش نمي آيد و معمولاً‌امتيازات مثبت يا منفي اين وسائل با كپسولهاي دستي مشابه است .

 خاموش كننده ها : EXTINGUISHERS

     از انجا كه اطفاء حريق در لحظات اوليه شروع آتش سوزي براي جلوگيري از صدمات جاني و اقتصادي اهميت بسزائي دارد ويك اقدام سريع در امر اطفاء نه تنها ميتواند از توسعه آتش جلوگيري بعمل آورد بلكه با خفه كردن آتش در نطفه ، خسارات ناشي از آنرا به حداقل ميرساند .

براي اين منظور از سالها قبل كارخانجات زيادي در كشورهاي دنيا اقدام به طرح و ساخت وسائل مبارزه با حريق نموده اند كه نمونه اي ازاين نوع وسائل خاموش كننده هاي دستي آتش نشاني ميباشند .

تاريخچه خاموش كننده ها :  

     در سال 1816ناخدا باي دريارموث اولين خاموش كن دستي را اختراع كرد .

     سال 1912 اولين دستگاه كف شيميايي دو گالني در انگلستان ساخته شد

     سال 1935 اولين خاموش كننده دو گالني آب و گاز CO2  به بازار آمد .

     سال 1957 خاموش كننده پودري به بازار آمد .

     سال 1964 خاموش كننده خودكار به بازار آمد .

 تعريف خاموش كننده دستي :

      خاموش كننده دستي به وسيله اي گفته ميشود كه براي مبارزه با آتش سوزي طرح و ساخته شده و با حد اكثر 14 كيلو وزن يا 14 ليتر ظرفيت مواد خاموش كن انان براحتي قادر به محل و استفاده از آن باشد .

 كاربرد :

    از خاموش كننده هاي دستي با توجه به مواد اطفائي داخل آنها ميتوان در لحظات اوليه و شروع آتش سوزي و براي حريقهاي كو چك و موضعي استفاده نمود .

 انواع خاموش كننده ها :

خاموش كننده ها رااز نظر مواد اطفائي داخل آن ميتوان به چهار گروه تقسيم كرد .

الف – خاموش كننده هاي محتوي آب

ب- خاموش كننده هاي محتوي پودر

ج-خاموش کننده های محتوی کف

د- خاموش كننده هاي محتوي گاز

انواع دیگر:   اسپرينكلرها : SPRINKLERS

تامين فشار در خاموش كننده ها :

براي خارج شدن ماده خاموش كن از خاموش كننده و پرتاب آن بطرف آتش نياز به فشار ميباشد كه اين فشار از راههاي مختلف بشرح زير تامين ميگردد .

1-    فشار يا گاز حاصل از واكنش دو ماده شيميايي

2-     فشار يك گاز بي اثر ( معمولاً CO2  يا N2  )  موجود در محفظه ( كارتريج )

3-    فشار از طريق كمپزس كردن هوا به داخل بدنه و تحت فشار قرار دادن آن

4-          فشار دروني ماده خاموش كن

قدرت پرتاب :

براي اينكه بتوان بدون نزديك شدن زياد به آتش ، مواد اطفائي را بر روي آتش پاشيد معمولاً در استاندارد هاحداقل متراژي جهت پرتاب خاموش كننده ها در نظر گرفته ميشود كه اين فاصله در خاموش كننده ها متفاوت واز 2 تا 7 متر ميباشد

بطور مثال : در استانداردي براي خاموش كننده محتوي آب وقتي آب را بصورت جت GET))  پرتاب كند 7 متر و وقتي آب را بصورت اسپري ( FOG) پرتاب نمايد حداقل 4 متر در نظر گرفته اند .

 

انواع خاموش كننده هاي آبي :   

      1-     سودا اسيد

      2-      آب و گاز

       3-     آب و هوا

سودا اسيد :

خاموش كننده هاي سودا اسيد يكي از قديمي ترين خاموش كننده هاي دستي است كه در منازل و كارخانجات تجارتخانه ها و ساختمانهاي عمومي و خصوصي مورد استفاده قرار ميگرفت .

فشار لازم براي بخارج راندن مايع از خاموش كننده بوسيله گازي كه در اثر واكنش اسيد سولفوريك موجود در شيشه وبي كربنات سديم در بدنه توليد ميشود تامين ميگردد .

فرمول واكنش       NaH  CO3 + H2SO4…………NaSO4+ 2H2O  + 2CO2 1.

خاموش كننده آب و گاز :

 در اين نوع خاموش كننده تعداد زيادي ازعيوب دستگاهاي سودا اسيد برطرف گرديده است بيشترين ظرفيت آن دو گالني و مشخصات فني آن عيناً مشابه خاموش كننده سودا اسيد ميباشد

حداقل مدت تخليه آن 60 ثانيه است .

در شرايط عادي و شارژ كامل آن 95% ( درصد ) آب خاموش كننده بايد تخليه گردد .

براي تامين فشار مورد نياز در اين خاموش كننده از گاز CO2 تحت فشار كه در يك سیلندر كوچك ذخيره شده ودر داخل بدنه قرار ميگيرد استفاده ميشود .

مقدار گاز اين كارتريجها 57-55 گرم ( حدوداً       ) گاز CO2  مايع با فشار PSI  800-500   پوند بر اينچ مربع ميباشد ،

 یک سوم  از حجم اين خاموش كننده جهت انبساط گاز در نظر گرفته ميشود و لذا نبايد آنرا كاملاً‌ از آب پر كرد .

در صورت لزوم به آن ضد يخ افزود ، و در صورت عدم نياز به تمام آب آن ميتوان آنرا سروته نگه داشت تا فقط گاز آن خارج گردد .

خاموش كننده آب و هوا :

همانطور كه از نام اين خاموش كننده پيداست مواد داخلي ان عبارتست از اب بعلاوه هوا ( هوا به داخل بدنه كمپرس شده ) ، بدنه اين خاموش كننده مدام تحت فشار داخلي در اثر هواي فشرده قرار دارد به همين علت مقاومت بدنه آن بايد بيشتر از نوع قبلي باشد، در استاندارد ها براي بدنه آن مقاومتي حدود 600  PSI  ( 40 اتمسفر ) در نظر گرفته ميشود و با اين فشار مورد آزمايش قرار ميگيرند ، اين نوع دستگاهها قابل كنترل ميباشند ، ظرفيت آنها اكثرا دو گالني ويكي از علائم مشخصه دستگاها ي تحت فشار داشتن فشار سنج ميباد فشار سنج اين دستگاهها مهمولاً دو كار انجام ميدهند .

1-     از روي آن فشار داخلي دستگاه ديده ميشود .

2-      از آنجا كه اين دستگاهها فاقد سوپاپ ايمني ميباشند .در صورتي كه فشار داخلي دستگاه به هر عللي افزايش يابد و از حد معمول بالاتر رود فشار سنج از هم پاشيده و فشار نيز كاهش مييابد .

بعضي از كارخانجات سازنده اين نوع خاموش كننده ها فشار سنج را حذف و بجاي آن سوپاپي روي بدنه نصب كرده اند كه از سوپاپ مذكور براي پاك كردن هوا و آزمايش فشار بوسيله مانومتر ( فشار سنج متحرك ) استفاده ميشود و با دستگاه مانومتر فشار داخلي را تعيين ميكنند .

 

خاموش كننده پودري :

در گذشته دور نحوه استفاده از پودر شيميايي بدين ترتيب بود كه تعدادي قوطي يا ظرف به اشكال مختلف را از پودر پر ميكردند و در جاهاي مناسب قرار مي دادند كه به محض شروع آتش سوزي افراد مسئول درب قوطي ها را باز كرده و پودر آن را به روي آتش ميپاشيدند و نوعي ديگر از اين قوطي ها طوري طراحی  شده بود كه به محض پرتاب قوطي محتوي  پودر بر روي آتش بطور اتوماتيك پودر خارج و حريق را اطفاء مينمود كه اغلب موارد اين تكنيك نيز با نا كامي مواجه مي شد ولي با گذشت زمان براي پاشيدن پودر بر روي آتش دستگاههاي خاموش كننده پودر فعلي طرح و ساخته شد .

 پودر خشك عبارت است از مخلوطي ازگرد بعضی از مواد شيميايي كه جهت خاموش كردن حريق ها به كار ميرود كه عبارتند از :

الف : پودر شيميايي كه براي اطفاء حريق غير فلزات به كار ميرود شامل MULTI-   PURPOSE

كه پايه آن مونو آمونيوم فسفات ميباشد و     PURPLE  -  K  پودر ديگري به نام   SUPER  - K

در انواع كوچكتر معمولاً نازل به بدنه متصل يا بر روي در پوش تعبيه شده است و در انواع بزرگتر نازل در انتهاي لوله لاستيكي نصب ميشود .

در اين نوع خاموش كننده بعلت تحت فشار بودن احتمال فشرده شدن پودر وجود دارد بدين جهت بهتر است بعد از برداشتن خاموش كننده از محل نصب حداقل يكبار آنرا سروته نمائيد .

ب- خاموش كننده پودر و گاز :

در اين نوع خاموش كننده پودري فشار لازم براي خارج شدن پودر از گاز ذخيره شده در داخل كارترريج تاميين ميگردد اين سيلندر كوچك با توجه به ظرفيت خاموش كننده در نظر گرفته ميشود و محتوي گاز CO2 مايع ميباشد .     انواع خاموش كنند هاي پودر و گاز :

خاموش كنند هاي پودر و گاز را ميتوان به دو گروه تقسيم كرد ، حال آنكه هر گروه داراي انواع مختلف ميباشد .

الف : خاموش كننده هاي پودر و گاز كارتريج خارج

ب: خاموش كننده هاي پودر و گاز كارتريج داخل

الف – در نوع كارتريج خارج يعني كارتريج محتوي گاز كربنيك خارج از استوانه ( بدنه ) قرار گرفته و مجراي خروجي گاز كارتريج به بدنه خاموش كننده پيچ ميشود كه هم عملكرد آن ضربه است وهم فلكه و هم اهرمي ميباشد

كارتريجهائي كه درخارج از بدنه قرار ميگيرند داراي سوپاپ ايمني در قسمت مخالف خروجي ميباشند كه در صورت ازدياد فشار داخلي از حد تعيين شده  ( حك شده روي بدنه ) بهر علت سوپاپ عمل كرده و گاز كارتريج تخليه ميشود .

ب- خاموش كننده هاي پودر و گاز كارتريج داخل : در اين نوع كارتريج گاز CO2  در داخل بدنه و زير درپوش قرار ميگيرد كه هنگام عمل بازدن ضربه يا فشار بر روي اهرم راه خروج گاز داخل كارتريج باز و گاز وارد بدنه ميشود .

بدنه خاموش كننده های پودر و گاز با واريا معمولاً داراي سوپاپ ايمني ميباشد كه اين سوپاپها روي درپوش نصب ميشود سوپاپ فوق از نوع فنري بوده و در صورت ازدياد فشار داخل بدنه پس از ورود گاز بهر علتي كه باشد اعم از زياد پر كردن پودر يا گاز عمل كرده و فشار اضافي را تخليه ميكند .

در خاموش كننده هاي پودر و گاز چنانچه گاز وارد بدنه شدو مقدار كمي از پودر آن استفاده كرديم نمي توان براي مدت زيادي تحت فشار گذاشت

بنابراين جهت خارج كردن گاز داخل آن خاموش كننده را سرو ته ميكنيم و با فشار روي اهرم نازل گاز آنرا خارج ميكنيم .

 

خاموش كننده مواد توليد كف :

جهت اطفاء حريق مايعات قابل اشتعال از اين نوع خاموش كننده استفاده ميكنند كه در صورت پرتاب آن بر روي مواد در حال اشتغال بسرعت روي آتش را پوشانده و مانع برخاستن گاز قابل اشتعال از روي مواد گشته و با پوشاندن سطح ماده در حال اشتغال از رسيدن اكسيژن هوا به آتش جلوگيري بعمل مي آورد ( بايد توجه داشت كه اين نوع خاموش كننده ها ويژه سازمان آتش نشاني ميباشد )

وزن مخصوص آن كمتر از وزن مخصوص مايعات قابل اشتغال است لذا در سطح آن شناور گشته و پائين نميرود معمولاً حداكثر در ظرفيتهاي دو گالني ساخته ميشود .

اين نوع خاموش كننده ها بعلل اشكالاتي كه داشت اخيراً چند سالي كه از رده خارج شده است .

 

خاموش كننده هاي گازي :

خاموش كننده هاي گازي را به دو دسته تقسيم ميكنند .

1-          يا خاموش كننده گاز كربنيك CO2

2-          ياخاموش كننده مواد هالوژنه     B.C.F

خاموش كننده گاز كربنيك       CO2    :

از سالها قبل اين گاز بعنوان يك گاز آتش نشاني در دستگاههاي ثابت ، اتوماتيك ، خاموش كننده هاي دستي و چرخدار مورد استفاده قرار ميگرفته و مصرف فراواني دارد .

CO2 گازي است غير قابل احتراق ، بي بو ، خنثي ، غير سمي ، فاسد نسازو هادي جريان الكتريسيته نمي باشد ، وزن آن سنگين تر ازهوا است ( 529/1) لذا در صورت پرتاب روي حريق اكسيژن را خارج و خود جانشين آن ميگردد در حقيقت با تقليل درصد اكسيژن موجب اطفاء حريق مي گردد.

يك پوند CO2 مايع در صورت آزاد شدن  FT³  8 فوت مكعب گاز توليد مي كند اين توسعه زياد و سريع حجمي اثر شديد خنك كننده داشته بطوري كه قسمتي از گاز مزبور را به دور لوله دستگاه بصورت برفك و برودتي برابر 110⁰f- درجه فارنهايت در مي آورد بديهي است اين برفك نيز بزودي براثر حرارت محيط بحالت گاز درمي آيد.

اين خاموش كننده ها بعلت فولادي بودن بدنه كاملاً سنگين مي باشد و بدين جهت انواع دستي آن با ظرفيتهاي بين 2-12 پوند ساخته ميشود و در ظرفيتهاي بيشتر ازآن بعنوان وسيله چرخدار يا دستگاههاي ثابت اتوماتيك طرح و مورد استفاده قرار مي گيرد

 

موارد استفاده از CO2  :

در آتش نشاني اين گاز را بيشتر در اماكن سربسته مانند اتاق كامپيوتر يا ادوات ظريف الكتريكي يا الكترونيكي ، كتابخانه ها و موزه ها بكار مي برند زيرا :

هادي الكتريسيته نيست .

هيچ اثري روي اينگونه وسائل باقي نمي گذارد.

حتي الامكان از بكار بردن اين گاز در فضاي باز بايد خودداري نمودزيرا بعلت پراكنده شدن گاز در فضا در اطفاء حريق چندان مثمر ثمر نخواهد بود.

حريقهائي كه در اثر CO2 بظاهر خاموش شده اند پس از تهويه محل و پراكندگي گاز در صورتيكه گل آتشها يا فلزات داغ وجود داشته باشد به احتمال قوي دوباره آتش مي گيرد.

حداكثر فشار پرتاب اين خاموش كننده در نوع دستي بعلت نازل شيپوري بين 4-2 متر است بنابراين براي استفاده بايد بيشتر به حريق نزديك شد حداقل زمان تخليه اين خاموش كننده ها حدوداً 16 ثانيه مي باشد.

اين خاموش كننده ها قابل كنترل است و در صورتيكه 10 درصد آن مصرف نشود ميتوان از آن براي حريقهاي ديگر استفاده كرد در صورتيكه از پربودن دستگاه اطمينان داريد ولي گاز خارج نمي شود احتمالاً ممكن است راه خروج آن بعلت يخ زدن گاز مسدود شده باشد براي چند لحظه شير را ببنديد و مجددا باز كنيد.

اسپرينكلرها : SPRINKLERS

دستگاهي است سقفي كه از آب ، CO2 و B.C.F در آنها به هنگام اطفاء حريق استفاده مي كنند ، از يك شبكه لوله كشي محاسبه شده در سقف و ديواره كارگاهها و سالن ها و مخصوصاً‌ انبارها ، پيش بيني و نصب ميشود و داراي نازلهايي است كه در روي آنها آلياژهاي مخصوص و حساس نسبت به درجه حرارت يا كپسول مايع يا گازي كوچكي قرار گرفته است به هنگام تغيير درجه حرارت محيط آلياژ سرهاي نازل ذوب ده يا كپسول آن تركيده و باعث باز شدن مسير آب شده و با فشار آب يا مواد ديگري روي آتش مي پاشد در سرراه آنها ميتوان آژيرهائي نصب نمود تا از وقوع حريق نيز مطلع شد.

 

ا بازگشت ا صفحه اول ا